Vì Sao Nhà Nhà Đầu Tư F0 Bị Cháy Tài Khoản?

Rất nhiều nhà đầu tư F0 vẫn cháy tài khoản dù thị trường đang uptrend. Mọi người vẫn hay tự hỏi là vừa mua xong thì cổ phiếu lại giảm hay vừa bán xong cổ phiếu lại tăng, thị trường tăng thì vội vã đặt lệnh mua, thị trường giảm cũng vội vàng bán tháo mà không cần biết lý do, nền tảng doanh nghiệp, không cần kế hoạch giao dịch là gì, mục tiêu đầu tư ra sao….

Những sai lầm nào trong phương pháp đầu tư dẫn đến kết quả đầu tư luôn thua lỗ.

Ở đây, tựu chung lại ở 3 loại sai lầm thường gặp:

I. Sai lầm trong mặt nhận thức và cảm xúc: có 4 loại lỗi về nhận thức và cảm xúc

1. Thiên kiến xác nhận (Confirmation Bias – lỗi nhận thức)

• Nhà đầu tư có xu hướng tìm kiếm thông tin ủng hộ quan điểm sẵn có và bỏ qua thông tin trái chiều. Ví dụ, nhà đầu tư A đang có suy nghĩ rằng thị trường chứng khoán VN sẽ chưa được nâng hạng trong kỳ đánh giá tháng 9/2025, vậy anh ta sẽ chỉ tìm kiếm thông tin ủng hộ cho việc VN chưa hoàn thành các tiêu chí, mà phớt lờ và bỏ qua những nỗ lực đã đạt được 1 cách khách quan.
• Hệ quả: danh mục đầu tư kém đa dạng, rủi ro cao do tính chủ quan áp đặt.
• Cách khắc phục: chủ động tìm kiếm quan điểm đối lập, đa dạng nguồn thông tin, từ đó chủ động tổng hợp đánh giá được bối cảnh môi trường đầu tư.s

2. Ảo tưởng kiểm soát (Illusion of Control – lỗi nhận thức)

• Nhà đầu tư tin rằng mình có thể kiểm soát hoặc ảnh hưởng đến kết quả đầu tư vượt mức thực tế. Nói cách khác, nhà đầu tư quá tự tin vào kinh nghiệm, kiến thức của mình đã tích lũy trước đây. Mà có thể, hiện tại, môi trường đầu tư hoặc hoàn cảnh đã thay đổi, và nhà đầu tư không cập nhật thay đổi đó.
• Dẫn đến tốc độ giao dịch dày đặc (mua bán liên tục), sử dụng đòn bẩy quá lớn hoặc tập trung quá nhiều vào một vài cổ phiếu.
• Cách khắc phục: tuân thủ quy tắc giao dịch, đa dạng hóa danh mục, lắng nghe ý kiến khác.

3. Thiên kiến sẵn có (Availability Bias – lỗi nhận thức)

• Nhà đầu tư đánh giá khả năng xảy ra của sự kiện dựa trên mức độ dễ nhớ của thông tin. Ví dụ: Gần đây bạn đọc được nhiều tin tức về việc một công ty công nghệ (ví dụ: FPT) đang ký hợp đồng lớn ở nước ngoài, lợi nhuận tăng trưởng mạnh. Các phương tiện truyền thông, mạng xã hội, báo chí đều đưa tin rất tích cực. Bạn đánh giá cổ phiếu FPT có khả năng tiếp tục tăng rất cao, chỉ vì thông tin tích cực đang tràn ngập và dễ nhớ, dù bạn chưa phân tích sâu tình hình tài chính, định giá hay rủi ro thị trường và tiềm năng tăng trưởng trong tương lai.
• Hệ quả: ra quyết định đầu tư cảm tính, thiếu cơ sở, thiếu đa dạng hóa danh mục, Chỉ chọn cổ phiếu quen thuộc, bỏ qua nhiều cơ hội khác, phản ứng thái quá với tin tức.
• Cách khắc phục: xây dựng chiến lược đầu tư dài hạn, phân tích danh mục một cách kỷ luật.

4. Ác cảm thua lỗ (Loss Aversion – thiên kiến cảm xúc)

• Nhà đầu tư sợ thua lỗ hơn là mong muốn thu lời, nên giữ cổ phiếu lỗ quá lâu và chốt lời sớm. Đây có thể coi là nguyên nhân chính gây nên tình trạng chia đôi chia ba tài khoản, do nắm giữ cổ phiếu yếu kém, nhưng không muốn cắt lỗ, và doanh nghiệp đã rơi vào tình trạng khó khăn, khủng hoảng tài chính, giá cổ phiếu không thể phục hồi mà chỉ có xu hướng giảm.
• Cách khắc phục: đặt ra quy tắc giao dịch rõ ràng, đặc biệt là điểm cắt lỗ (stop-loss).

II. Value trap (bẫy giá trị)

“Bẫy giá trị” (Value Trap) là một cổ phiếu có vẻ như đang được định giá hấp dẫn — với hệ số P/E hoặc P/B thấp — do giá cổ phiếu đã giảm mạnh, nhưng thực tế có thể vẫn đang bị định giá cao nếu xét đến triển vọng tương lai đang xấu đi.

Ví dụ, trước đó, 1 mã cổ phiếu đã có đà tăng nhân 2. Hiện tại, cổ phiếu đã đã rơi vào xu hướng giảm giá liên tục. Nhưng vì doanh nghiệp được báo đài đưa tin liên tục về triển vọng tăng trưởng… nên nhà đầu tư cho rằng mức giá này đang là thấp và được chiết khấu. Nhưng thực tế, công ty đó (hoặc toàn bộ ngành) đang đối mặt với triển vọng kém trong tương lai hoặc chưa có động lực tăng trưởng mới, và giá cổ phiếu có thể tiếp tục duy trì ở mức thấp trong thời gian dài hoặc thậm chí giảm sâu hơn nữa.

Thông thường, một “bẫy giá trị” có vẻ là một khoản đầu tư hấp dẫn đến mức nhà đầu tư khó hiểu vì sao cổ phiếu lại không tăng giá. Do đó, các nhà đầu tư theo trường phái giá trị nên tiến hành nghiên cứu kỹ lưỡng trước khi đầu tư vào bất kỳ công ty nào có vẻ “rẻ” để hiểu rõ lý do đằng sau mức định giá hấp dẫn đó.

Giá cổ phiếu thường cần có các yếu tố thúc đẩy (catalysts) để tăng giá. Nếu một công ty không có yếu tố thúc đẩy nào để kích hoạt việc đánh giá lại triển vọng của nó, thì khả năng giá cổ phiếu tăng giá là rất thấp.

Trong trường hợp như vậy, mặc dù cổ phiếu có vẻ như là một khoản đầu tư hấp dẫn vì có chỉ số định giá thấp, nhưng lại có thể khiến nhà đầu tư rơi vào bẫy giá trị.

III. Growth trap (bẫy tăng trưởng)

Nhà đầu tư vào cổ phiếu tăng trưởng (growth stocks) thường kỳ vọng rằng giá cổ phiếu sẽ tăng khi công ty đạt được mức tăng trưởng lợi nhuận (hoặc dòng tiền) cao hơn trung bình trong tương lai. Tuy nhiên, nếu kết quả của công ty không đạt kỳ vọng, hiệu suất của cổ phiếu sẽ bị ảnh hưởng tiêu cực. Ngoài ra, cổ phiếu cũng có thể đã bị định giá quá cao tại thời điểm mua vào.

Ngay cả khi công ty đạt được mức tăng trưởng lợi nhuận hoặc dòng tiền cao hơn mức trung bình đúng như kỳ vọng, thì giá cổ phiếu cũng có thể không tăng thêm do các kỳ vọng tăng trưởng trước đó đã được phản ánh vào giá. Những tình huống như vậy được gọi là bẫy tăng trưởng (growth trap).

Cũng giống như “bẫy giá trị” (value trap) đối với cổ phiếu giá trị, nguy cơ rơi vào bẫy tăng trưởng cũng cần được xem xét cẩn thận khi đầu tư vào cổ phiếu được xem là cổ phiếu tăng trưởng.

Nhà đầu tư thường sẵn sàng chấp nhận trả mức định giá cao (tức là các hệ số định giá như P/E cao) cho cổ phiếu tăng trưởng, vì tin rằng:

1. Lợi nhuận hiện tại là bền vững, và
2. Lợi nhuận sẽ tiếp tục tăng nhanh trong tương lai.

Tuy nhiên, cả hai giả định này đều có thể không đúng, bởi các lý do sau:

• Vị thế thị trường vượt trội của công ty có thể không bền vững và chỉ kéo dài cho đến khi các đối thủ cạnh tranh phản ứng.
• Các yếu tố đặc thù trong ngành sẽ ảnh hưởng đến tốc độ mà đối thủ mới hoặc hiện tại phản ứng và làm mất đi lợi nhuận siêu ngạch. Hay nói dễ hiểu, đó là sự dễ dàng gia nhập thị trường.
• Ngoài ra, cũng không hiếm gặp trường hợp lợi nhuận tăng nhanh từ một mức cơ sở rất thấp, nhưng sau đó lại chững lại rõ rệt sau giai đoạn tăng trưởng ban đầu. Điều này là do động lực tăng trưởng chỉ là động lực chớp nhoáng, không bền vững. Ví dụ, 1 công ty bất động sản: nguồn lợi nhuận không đến từ việc bán các dự án bất động sản, mà từ việc thanh lý công ty con, thì rõ ràng đó là nguồn lợi nhuận không có tính chất lặp lại bền vững để giúp công ty tăng trưởng.